ZUS odtajnia raport. Sytuacja jest dramatyczna

Zakład Ubezpieczeń Społecznych zdecydował się upublicznienie „tajnego raportu” przedstawiającego prognozy i stan samozatrudnionych w Polsce. Przedstawiamy kluczowe wnioski z ponad 70-stronicowego raportu.

Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3.

Wirtualna Polska opublikowała informacje o tym, że ZUS zamówił raport, ale go nie upublicznił. Po publikacji zarówno tego, jak i innych mediów, ZUS zdecydował się na odtajnienie raportu.

Dobrowolny ZUS a przyszłość samozatrudnionych – alarmujące wnioski z raportu

Polska zajmuje trzecie miejsce w Unii Europejskiej pod względem liczby samozatrudnionych. W 2023 roku było ich ponad 2,2 miliona, co stanowi 12,7% wszystkich zatrudnionych. Choć samozatrudnienie często bywa postrzegane jako sposób na większą elastyczność i niezależność, najnowszy raport „Dobrowolne ubóstwo” autorstwa Janiny Petelczyc i Tomasza Lasockiego rzuca zupełnie inne światło na sytuację tej grupy. Dokument wskazuje na poważne zagrożenia dla systemu zabezpieczeń społecznych oraz przyszłych emerytur samozatrudnionych, a także podkreśla niebezpieczeństwa związane z wprowadzeniem dobrowolnego ZUS.

Samozatrudnienie w Polsce: elastyczność czy ryzyko?

Samozatrudnienie w Polsce często wybierane jest nie z potrzeby przedsiębiorczości, lecz z konieczności. Firmy oferują współpracę na zasadach samozatrudnienia jako sposób na obniżenie kosztów pracy. Tego rodzaju „fałszywe samozatrudnienie” sprawia, że pracownicy formalnie prowadzą własną działalność, ale w rzeczywistości wykonują pracę na rzecz jednego zleceniodawcy. W efekcie pozbawiani są stabilności, ochrony prawnej i świadczeń przysługujących pracownikom etatowym.

Według raportu, aż 72,7% samozatrudnionych w Polsce nikogo nie zatrudnia i działa samodzielnie, co wskazuje na dominację tzw. solo-samozatrudnienia. Choć samozatrudnieni często osiągają wyższe dochody niż przeciętni pracownicy, ich składki na ubezpieczenia społeczne są zdecydowanie niższe. W latach 2020–2022 przeciętny samozatrudniony odprowadzał składki od podstawy stanowiącej zaledwie 46,7% podstawy pracownika.

Składki minimalne, problemy maksymalne

Autorzy raportu wskazują, że samozatrudnieni płacą składki emerytalne i zdrowotne od najniższej możliwej podstawy. Zaledwie 0,82% samozatrudnionych deklaruje składki wyższe od minimalnych. Taka sytuacja prowadzi do ogromnych problemów w systemie ubezpieczeń społecznych. Osoby samozatrudnione wpłacają mniej do wspólnego funduszu, ale jednocześnie korzystają z ulg i zwolnień, co osłabia stabilność całego systemu.

Warto zauważyć, że około 47% samozatrudnionych korzysta z różnego rodzaju ulg składkowych. Najpopularniejsze to „ulga na start” oraz „mały ZUS+”. Choć rozwiązania te pomagają przedsiębiorcom na początku działalności, ich długoterminowy efekt może być negatywny. Firmy często kończą działalność po wygaśnięciu okresu ulg – zaledwie 10–15% przetrwa pięć lat po zakończeniu preferencji.

Zagrożenie ubóstwem emerytalnym

Raport ujawnia dramatyczne dane dotyczące przyszłych emerytur samozatrudnionych. Osoby prowadzące działalność przez 30–35 lat, ale płacące minimalne składki, nie zgromadzą wystarczających środków, aby otrzymać choćby minimalną emeryturę. Problem ten dotyczy szczególnie kobiet, które mają niższe dochody niż mężczyźni i krótszy wiek emerytalny. Według analiz ich świadczenia będą znacznie niższe, co czyni je najbardziej narażonymi na ubóstwo na starość.

Dobrowolny ZUS – ratunek czy zagrożenie?

Pomysł wprowadzenia dobrowolnego ZUS, czyli rezygnacji z obowiązkowych składek emerytalnych i rentowych, pojawia się w debacie publicznej od kilku lat. Zwolennicy argumentują, że takie rozwiązanie dałoby przedsiębiorcom większą elastyczność i pozwoliło na rozwój prywatnych ubezpieczeń. Jednak autorzy raportu ostrzegają przed konsekwencjami tego pomysłu. Dobrowolność w opłacaniu składek mogłaby prowadzić do masowej rezygnacji z ubezpieczeń, szczególnie wśród osób o niskich dochodach, co dodatkowo pogłębiłoby problem ubóstwa emerytalnego.

Badania pokazują, że jedynie 27,5% samozatrudnionych zdecydowałoby się kontynuować opłacanie składek w przypadku ich dobrowolności. Pozostałe 72,5% zrezygnowałoby z ubezpieczeń, często z przymusu, a nie wyboru. Taki scenariusz zagraża nie tylko przyszłości samozatrudnionych, ale również stabilności systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce.

Wnioski z raportu

Raport „Dobrowolne ubóstwo” wskazuje na konieczność gruntownej reformy systemu zabezpieczeń społecznych dla samozatrudnionych. Autorzy podkreślają, że zamiast wprowadzać dobrowolny ZUS, należy skupić się na uszczelnieniu systemu i zapewnieniu uczciwej partycypacji wszystkich grup społecznych. Tylko takie podejście pozwoli na zabezpieczenie przyszłości finansowej zarówno obecnych, jak i przyszłych pokoleń samozatrudnionych.

Samozatrudnienie może być szansą na rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności, ale tylko wtedy, gdy będzie wspierane przez sprawiedliwy i solidny system zabezpieczeń społecznych. Bez odpowiednich zmian, samozatrudnieni w Polsce mogą stanąć w obliczu dramatycznych wyzwań na starość.

Artykuł ZUS odtajnia raport. Sytuacja jest dramatyczna pochodzi z serwisu Warszawa W Pigułce.